VICTOR TARDIEU (1870-1937) CHÚ GIẢI TIỂU SỬ Kỷ niệm 100 năm Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam (1925-2025)

You need to find

VICTOR TARDIEU (1870-1937) CHÚ GIẢI TIỂU SỬ Kỷ niệm 100 năm Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam (1925-2025)

16-11-2025 12:54

Victor Tardieu sinh tại Lyon ngày 30 tháng 4 năm 1870, trong một gia đình buôn bán lụa. Cha ông, giống như nhiều nhà trang trí ở Lyon thời ấy, bắt đầu sự nghiệp với tư cách là họa công công nghiệp cho một xưởng dệt. Ông để lại vài bức tranh hoa, nổi bật với nét vẽ chính xác và màu sắc tinh tế.

Ngay từ thuở nhỏ, Victor Tardieu đã bộc lộ năng khiếu rõ rệt về hội họa. Ông vào Trường Mỹ thuật Lyon khi còn rất trẻ, nhưng vì cảm thấy phương pháp giảng dạy ở đây đã lỗi thời, ông rời Lyon đến Paris lúc mới 18 - 19 tuổi, theo học tại xưởng của họa sĩ Léon Bonnat.

Để trang trải sinh hoạt, ngoài khoản trợ cấp ít ỏi cha mẹ gửi, Tardieu nhận làm đủ loại công việc, nhất là thiết kế các bản vẽ cho tranh kính màu trong nhà thờ và các công trình công cộng. Ông ngày càng thành thạo kỹ thuật này và sớm nhận được những đơn đặt hàng lớn, tiêu biểu là bức tranh kính trang trí Phòng Khánh Tiết của Tòa Thị chính Dunkerque, mô tả cảnh Jean Bart khải hoàn trở về quê hương giữa bối cảnh nhộn nhịp của bến cảng với cột buồm và cánh buồm chen chúc. (Đáng tiếc, bức tranh kính khổ lớn này đã bị phá hủy trong các trận ném bom khi quân Đồng minh rút lui năm 1939.)

Tuy công việc kiếm sống chiếm nhiều thời gian không ngăn cản được Victor Tardieu theo đuổi sự nghiệp nghệ thuật thực thụ của mình. Năm 1902, ông đoạt Giải thưởng Quốc gia (Prix National) với bức tranh sơn dầu lớn (4,05 x 4,80 m), miêu tả cảnh lao động của một nhóm công nhân trên công trường xây dựng trong không gian đầy khói, bóng và ánh sáng, được tổ chức theo bố cục chéo sinh động và mạnh mẽ.

Từ lâu ông đã thoát khỏi lối dạy hàn lâm và làm sáng bảng màu của mình dưới ảnh hưởng của các họa sĩ Ấn tượng, tiếp thu bài học về hội họa ngoài trời hơn là phân tích quang học của sắc độ. Đồng thời, bị cuốn hút bởi các tư tưởng xã hội lan tỏa từ các tiểu thuyết hiện thực tự nhiên chủ nghĩa của Zola, hay tác phẩm của nhà điêu khắc, họa sĩ Bỉ Constantin Meunier, từ giai đoạn 1898 đến 1905 ông đã dành một phần đáng kể tác phẩm lấy cảm hứng từ đời sống lao động ở các cảng châu Âu: chủ yếu là London, Liverpool và Genoa. Những bức tranh này, dù có giá trị như phong cảnh và đôi khi (đặc biệt là những bức gợi lên hình ảnh những bến cảng mờ sương của nước Anh) khiến người ta liên tưởng đến Claude Monet; nhưng trong tranh của Victor Tardieu, nỗ lực lao động của con người luôn chiếm vị trí hàng đầu, ngay cả trong những phác thảo nhanh và mờ ảo, nơi nhân vật chỉ hiện lên như những dáng hình thoáng qua.

Khi danh tiếng ngày càng lan rộng, Tardieu nhận được nhiều đơn đặt hàng của Nhà nước và Thành phố Paris cho các công trình trang trí lớn, nhất là các bích họa, như bức ở Phòng Khánh Tiết của Tòa Thị chính Les Lilas (dù những tác phẩm này không phải là tiêu biểu nhất cho nghệ thuật của ông). Cùng thời, ông vẫn đều đặn trưng bày hằng năm các bức chân dung (đặc biệt là bức chân dung đẹp của nhà thơ tượng trưng Jo Pâle) hoặc những tranh sinh hoạt hay nội thất.

Một trong những giai đoạn hạnh phúc nhất trong sự nghiệp sáng tác của ông là từ năm 1907 đến 1913: bên cạnh các công trình trang trí, suốt nhiều mùa hè liên tiếp, ông vẽ một loạt tác phẩm (thường là khổ nhỏ), những bức tranh và ký họa gợi nhớ đến các họa sĩ Ấn tượng, Hậu Ấn tượng và nhóm Nabi, với đề tài là đời sống gia đình nơi thôn dã: khu vườn, bóng cây, ngôi nhà thấp thoáng gần đó, những người phụ nữ và trẻ em trong trang phục mùa hè, ở các thời khắc khác nhau trong ngày, giữa những trò chơi ánh sáng và màu sắc rực rỡ nơi ánh nắng, bóng cây và những vệt nắng đan xen, chuyển động trên mặt đất của những lối đi.

Năm 1914, dù đã quá tuổi nhập ngũ, ông vẫn tình nguyện tham gia với tư cách binh nhì. Ông được phân công đến nhiều mặt trận nóng bỏng, chẳng hạn như Verdun. Trong bốn năm đầy nguy hiểm và thiếu thốn đó, ông đã để lại khá nhiều phác thảo nhỏ, có bố cục tinh tế nhưng cách thực hiện rất phóng khoáng, vừa mang giá trị hội họa riêng, vừa là những chứng tích trực tiếp về một số khía cạnh của thảm kịch Thế chiến I (19141918): phong cảnh miền Bắc bị tàn phá, thành phố bị bom phá hủy, trại lính, bệnh viện dã chiến, vân vân.

Sau khi xuất ngũ năm 1918, ông nhận trước hết một đơn đặt hàng cho một bức trần mới (tại Tòa Thị chính Montrouge), rồi đến năm 1921, ông được trao Giải thưởng Đông Dương (Prix de lIndochine), phần thưởng cho phép người đoạt giải thực hiện một chuyến đi đến Nam Kỳ, Campuchia, Trung Kỳ và Bắc Kỳ. Ông lên tàu tại Marseille vào ngày 5 tháng 1 năm 1921.

Chuyến đi Đông Dương này, vốn ban đầu chỉ dự kiến kéo dài sáu tháng nhưng thực tế lại kéo dài đến tận khi ông qua đời, là một trải nghiệm thực sự mở ra chân trời mới đối với Victor Tardieu-một sự khám phá có thể so sánh, mặc dù khác về thời đại, phong cách và cá tính, với trải nghiệm của Gauguin khi ông khám phá vùng Nam Thái Bình Dương.

Trong thời gian lưu lại Đông Dương, Victor Tardieu nhận trước hết một đơn đặt hàng quan trọng: trang trí Giảng đường lớn của Trường Y khoa Hà Nội, lúc đó đang được xây dựng. Từ năm 1922 đến 1924, ông thực hiện cho công trình này một bức tranh có kích thước lớn (77 m²). Mặc dù đề tài do chủ quản đặt ra mang tính thuộc địa, nhưng bức tranh cho phép họa sĩ bộc lộ niềm say mê sâu sắc với các nền văn minh và văn hóa đa dạng của bán đảo Đông Dương, cũng như khắc họa bản chất đặc trưng của người Việt, vừa thông minh, vừa dũng cảm, lại đầy hồn nhiên và vui tươi.

Hiện còn lưu giữ nhiều bản vẽ và phác thảo chi tiết của ông, thể hiện rõ sự quan tâm ấy và được dùng làm bước chuẩn bị cho bức tranh khổng lồ ở Hà Nội. Cùng thời kỳ này, ông cũng thực hiện nhiều ký họa nhỏ, hầu hết theo sở thích của ông về phương pháp ghi nhanh, trên các tấm ván gỗ nhỏ hoặc vừa. Những tác phẩm này gợi lên cảnh sắc u buồn của núi rừng An Nam, những con phố nhộn nhịp ở Sài Gòn hoặc Hà Nội, hay đời sống sôi động của ngư dân và những người thợ thủ công trên các chiếc thuyền ở bờ sông Hồng, thường trong gam màu hòa quyện, chủ yếu là nâu và vàng đất đậm.

Đáng tiếc cho sự nghiệp sáng tác cá nhân của ông, đã bị gián đoạn hoàn toàn, Victor Tardieu được giao nhiệm vụ nghiên cứu, rồi sáng lập và cuối cùng là điều hành một trường trung tâm về mỹ thuật, được thành lập vào năm 1925 tại Hà Nội dưới tên gọi Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương (École des Beaux-Arts de lIndochine). Ngôi trường nhanh chóng phát triển mạnh mẽ, cung cấp cho các nghệ sĩ trẻ trong nước một chương trình giảng dạy toàn diện về các kỹ thuật nghệ thuật khác nhau, từ thủ công, hội họa, điêu khắc đến kiến trúc. Đây thực sự là một trung tâm văn hóa trước cả khi khái niệm này phổ biến, và chỉ trong vài năm, nhiều học trò trẻ đã được phát triển tự do tài năng của mình, theo cảm hứng riêng, nhưng hầu hết đều tìm về các nguồn gốc của nghệ thuật phương Đông, ví dụ như áp dụng các kỹ thuật truyền thống trong tranh lụa.

Victor Tardieu, toàn tâm cống hiến cho sứ mệnh giáo dục mới và đối mặt với vô số khó khăn hành chính, qua đời tại Hà Nội năm 1937, hưởng thọ 67 tuổi. Một đoàn dài các học trò, không chỉ của Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương mà còn nhiều sinh viên thuộc các ngành khác, tất cả đều mặc áo dài trắng và đội khăn tang trắng, biểu tượng tang lễ ở Việt Nam đã tiễn đưa ông về nơi an nghỉ cuối cùng.