LÊ PHỔ (1907–2001) – “PORTRAIT DE DAME (PORTRAIT OF A LADY)”

 

Bức tranh được sáng tác khoảng năm 1940 một năm đầy biến động ở châu Âu, khi chiến tranh lan rộng, để lại nhiều mất mát và hoang tàn. Sau khi rời Hà Nội và công việc giảng dạy tại Trường Mỹ thuật Đông Dương, Lê Phổ sang định cư tại Paris từ năm 1937. Trong vai trò giám đốc nghệ thuật khu trưng bày Đông Dương tại Hội chợ Thế giới, ông từng chứng kiến sự đối đầu giữa gian hàng Đức Quốc xã và Liên Xô, cũng như xúc động sâu sắc trước Guernica của Picasso ở gian hàng Tây Ban Nha. Chính trong bối cảnh lịch sử nặng nề ấy, ông đã vẽ nên Portrait de dame một tác phẩm được đánh giá là đặc biệt tinh tế.

Tác phẩm thực hiện trên lụa khổ lớn 76 × 52 cm, bằng mực và màu gouache, ký Hán tự và Le Pho ở góc phải dưới, kèm một dấu triện. Lê Phổ giai đoạn này sáng tác trên lụa thường sử dụng kích thước nhỏ.

Tranh khắc họa một người phụ nữ phương Tây ngồi trên chiếc ghế bọc gấm thêu, lưng cao, tay vịn hõm, phủ ngoài bằng lụa đỏ và lót lông chồn. Nhân vật diện váy ren trắng thướt tha, khoác chuỗi ngọc trai ba sợi thường gọi là Queens Necklace với phong thái thanh nhã và vẻ đẹp quý phái.

Lê Phổ sử dụng nền tối giản, gồm dải màu be và xanh lam chuyển nhẹ, làm nổi bật nhân vật trung tâm. Tóc chải gọn, chân mày nhổ mảnh, son môi nhẹ, ánh mắt nghiêm nghị mà tự tin. Đáng chú ý, họa sĩ dành nhiều công phu cho đôi tay: bàn tay phải đặt trên tay vịn, bàn tay trái có nhẫn cưới trên ngón áp út tạo thành một cử chỉ độc đáo. Bút pháp tiết chế, kết hợp tinh tế giữa hiện thực và chất thơ, cho thấy sự am hiểu sâu sắc của ông về chất liệu lụa.

Tác phẩm từng thuộc bộ sưu tập của gia đình Curtis tại Palazzo Barbaro (Venice, Ý), một địa chỉ gắn bó mật thiết với đời sống nghệ thuật Anglo-Mỹ. Một số tài liệu của Christies gợi ý rằng nhân vật trong tranh có thể là Nina Curtis (Jeanne Rosalie Villessot, 19031983) phu nhân của Ralph Wormeley Curtis Jr. Tuy nhiên, thông tin này hiện mới dừng ở mức giả thuyết dựa trên ghi chép gia đình, chưa có xác nhận tuyệt đối.

Portrait de dame gợi nhớ tới loạt chân dung từng được trưng bày trong triển lãm Lê Phổ Mai Trung Thứ Vũ Cao Đàm tại Bảo tàng Cernuschi (Paris, 20242025), vốn nhấn mạnh giai đoạn chín muồi trong sáng tác lụa của các họa sĩ Đông Dương tại Pháp.

Với bố cục cổ điển, kích thước hiếm thấy, kỹ thuật điêu luyện và sự tinh vi trong diễn tả nhân vật, Portrait de dame khẳng định vị thế của Lê Phổ trong việc đưa chất liệu lụa truyền thống Việt Nam hòa nhập vào mỹ thuật hiện đại quốc tế. Thành công rực rỡ tại phiên đấu giá Hồng Kông lần này không chỉ cho thấy sức hút bền vững của Lê Phổ, mà còn khẳng định giá trị của tác phẩm như một sáng tác đặc biệt quý hiếm trong toàn bộ di sản hội họa của ông. Mức giá đạt được là hoàn toàn xứng đáng, và nhiều khả năng còn tiếp tục tăng cao trong tương lai khi giá trị nghệ thuật và lịch sử của tác phẩm này được khẳng định sâu rộng hơn bởi các nhà sưu tập sành sỏi sở hữu.